Xalqımızın ümummilli lideri Heydər Əliyev tərəfindən Azərbaycanda senzuranın ləğv edilməsindən 24 il keçir. Media ekspertləri bu qərarın tarixi əhəmiyyət daşıdığını və ölkədə ifadə azadlığının güclənməsinə ciddi təkan verdiyini bildirirlər. Azərbaycan Respublikasının Medianın İnkişafı Agentliyinin Media subyektləri və jurnalistlərlə iş şöbəsinin müdiri Natiq Məmmədli AZƏRTAC-a müsahibəsində dövlətin siyasi iradəsi nəticəsində Azərbaycanda söz və mətbuat azadlığının təmin olunduğunu, lakin bir çox qeyri-hökumət təşkilatları şəbəkələrinin bu müsbət tendensiyaya bir qayda olaraq qərəzli yanaşdığını söyləyib.

Müsahibəni təqdim edirik.

-Senzuranın ləğvindən sonra Azərbaycan mediasında nə kimi keyfiyyət dəyişiklikləri oldu və ölkədə ifadə azadlığının möhkəmlənməsinə necə təsir göstərdi?

- 147 illik bir tarixi irsə istinad edən Azərbaycan mediası Cümhuriyyət dövrünü çıxmaq şərti ilə çar və sovet imperiyalarının dözülməz senzuraları şəraitində fəaliyyət göstərməyə, öz maarifçilik missiyasını yerinə yetirməyə çalışıb. Ulu Öndərimizin Fərmanı ilə 1998-ci il avqustun 6-da Nazirlər Kabineti nəzdində mətbuatda və digər kütləvi informasiya vasitələrində dövlət sirlərini mühafizə edən baş idarənin ləğv edilməsi ilə uzun illər plüralizmi, söz və məlumat azadlığını məhdudlaşdıran əsas süni maneə aradan qaldırılmış oldu. Hələ bu tarixi qərardan əvvəl 1995-ci ildə qəbul olunmuş Konstitusiyamıza görə, mediada senzuranın yolverilməzliyi dövlətin əsas prinsiplərindəndir. Əsas Qanunun 47-ci maddəsində göstərilir ki, hər kəsin fikir və söz azadlığı vardır, 50-ci maddə isə hər kəsin qanuni yolla istədiyi məlumatı axtarmaq, əldə etmək, ötürmək, hazırlamaq və yaymaq azadlığını təsbit edir. Bir sözlə senzuranın ləğvi bütövlükdə ictimai rəydə məzmun dəyişikliyi yaratdı. Mediaya yanaşmada dövlətin bu siyasi xəttinin fəlsəfəsi "Media haqqında” Qanunun da ruhunda əks olunub. Belə ki, Qanunun "Media azadlığı” adlı 5-ci maddəsinə əsasən Azərbaycan Respublikasında media azaddır. Media sahəsində dövlət senzurası, habelə bu məqsədlə dövlət orqanlarının (qurumlarının) və ya vəzifələrin yaradılması və maliyyələşdirilməsi qadağandır. Media sahəsində fəaliyyətin azadlığı hər kəsin qanuni yolla informasiya axtarmaq, əldə etmək, hazırlamaq, ötürmək, istehsal etmək və yaymaq hüququna dövlət tərəfindən təminat verilməsinə əsaslanır. Media sahəsində fəaliyyət yaradıcılıq və redaksiya müstəqilliyi əsasında həyata keçirilir. "Jurnalist fəaliyyətinin təminatı” adlı 6-cı maddəsinə görə isə jurnalistlər müstəqillik, öz mənafelərini təmsil edən təşkilatlarda birləşmək, peşə borclarını yerinə yetirərkən şəxsi toxunulmazlıq, şərəf və ləyaqətlərini müdafiə etmək hüquqlarına malikdirlər. Jurnalistlərin peşəkar fəaliyyətinə qanunsuz müdaxilə etmək yolverilməzdir. Təəssüflər olsun ki, dünyada ifadə azadlığının vəziyyətini qiymətləndirmək kimi kifayət qədər geniş və ciddi missiyanı öz üzərinə götürdüyünü iddia edən xarici QHT-lər, həmçinin onların informasiya qaynağı funksiyasını yerinə yetirən ölkəmizin daxilində və xaricində yalnız neqativ axtarmağı özünə peşə seçmiş "ekspertlər” dövlətin atdığı addımların pozitiv tərəflərini görməzdən gəlirlər. Ölkəmizin informasiya mühitinə belə tendensiyalı münasibəti Ümumdünya Mətbuat Azadlığı İndeksi müəyyənləşdirmək kimi gurultulu missiya yerinə yetirən "Sərhədsiz Reportyorlar” adlı təşkilatın fəaliyyətində görə bilərik.

-Sizin fikrinizcə, "Sərhədsiz Reportyorlar”ın Azərbaycana münasibətdə ənənə halını almış qərəzli münasibətinin kökündə nə dayanır?

-İnsan hüquqları və söz azadlığı istiqamətində fəaliyyət göstərməsinə baxmayaraq, belə tipli QHT-lər ayrı-ayrı dövlətlərin siyasi maraqlarından çıxış edən peyk təşkilatlardır və bunu öz yanaşmaları ilə dəfələrlə sübut ediblər.

Bu təşkilatın qərəzli münasibəti təkcə Azərbaycana qarşı, eyni zamanda, Türkiyə və bütün türk-müsəlman ölkələrinə qarşı yönəlib. Məsələn, ötən il iyunun 4-də Azərbaycanın iki jurnalisti öz peşə fəaliyyətini yerinə yetirərkən həyatını itirib. Söhbət Kəlbəcər rayonunda baş vermiş hadisədən gedir. Jurnalistlər Sirac və Məhərrəm qardaşımız şəhid olub. "Sərhədsiz Reportyorlar” hətta bu hadisəyə belə tendensiyalı yanaşıb. Onlar öz bəyanatlarında göstərib ki, Azərbaycan Respublikası ərazisində iki jurnalist qətlə yetirilib. Biz Medianın İnkişafı Agentliyi olaraq Azərbaycan jurnalistləri adından buna etiraz bəyanatı bildirdik ki, hadisənin səbəbini göstərmək lazımdır. Lakin "Sərhədsiz Reportyorlar” bizim səsimizi eşitmədi və ya bizim səsimizi eşitmək onlara sərf etmədi.

Digər tərəfdən, dəfələrlə qeyd etdiyimiz kimi, "Sərhədsiz Reportyorlar”ın Ümumdünya Mətbuat Azadlığı İndeksinin hazırlanması ilə bağlı irəli sürdüyü metodika ilə razılaşmır və bunu ədalətli hesab etmirik. Heç kimə açıqlanmayan və yalnız təşkilatın özünə məlum olan "123 prinsip” əsasında anonimliyi israrla qorunan "sehrli" ekspertlərin rəyi nəticəsində dünyada mətbuat azadlığının indeksini müəyyənləşdirmək nə dərəcədə real və inandırıcıdır?

- "Sərhədsiz Reportyorlar”ın və bu qəbildən olan təşkilatların mövqeyində hər hansı dəyişiklik gözləmək olarmı?

- Bütün bunlara baxmayaraq, biz dialoq tərəfdarıyıq və istəyirik ki, ölkəmiz haqqında rəy bildirilərkən rəsmi mövqeyimiz və Azərbaycan jurnalistlərinin münasibəti də nəzərə alınsın. Hələ də cavabsız qalmasına baxmayaraq Azərbaycan Respublikasının Medianın İnkişafı Agentliyi "Sərhədsiz Reportyorlar” təşkilatına məktub ünvanlayıb. Məktubda Təşkilatın 2022-ci il Dünya Mətbuat Azadlığı İndeksinə münasibət bildirilərək, demokratik cəmiyyətin mühüm komponentlərindən biri olan media və ifadə azadlığının ölkə qanunvericiliyi və beynəlxalq öhdəliklərə uyğun olaraq tam təmin edildiyi, medianın inkişafının dövlətin prioritet fəaliyyət istiqaməti olduğu vurğulanıb.

Azərbaycan Respublikası Prezidentinin müvafiq Fərmanı əsasında Medianın İnkişafı Agentliyinin yaradılması, media islahatlarının dərinləşdirilməsi, özəl sektoru media ilə əməkdaşlığa cəlb edən böyük layihələrin reallaşdırılması, media subyektlərinin iqtisadi müstəqilliyinin gücləndirilməsi qeyd edilərək, müvafiq beynəlxalq reytinqlər tərtib edilərkən bu müsbət təşəbbüslərin nəzərə alınmamasından təəssüf hissi keçirildiyi bildirilib. Qeyd olunub ki, 2021-ci ildə "Sərhədsiz Reportyorlar” Təşkilatının rəsmi veb-saytında xidməti vəzifələrini yerinə yetirərkən ermənilərin Kəlbəcər rayonunda basdırdıqları minaya düşərək həlak olan jurnalistlərlə bağlı məlumatın təhrif edilərək təqdim edilməsi, faciənin əsl səbəbi və mahiyyətinin açıqlanmaması, həmin məlumatın qərəzli olaraq Azərbaycanın əleyhinə istifadə edilməsinə imkan yaratmış və əsassız yanaşmaların formalaşması ilə nəticələnmişdir.

2022-ci il Dünya Mətbuat Azadlığı İndeksi ilə əlaqədar təşkilatın Azərbaycanın yeni reytinqini əsaslandırmaq üçün irəli sürdüyü arqumentlər tutarlı əsaslara söykənmir və müvafiq indeks Azərbaycanda media azadlığının vəziyyəti ilə bağlı obyektiv reallığı əks etdirmir. Məktubumuzda bir daha qeyd edilir ki, Medianın İnkişafı Agentliyi "Sərhədsiz Reportyorlar” təşkilatı, eləcə də media sahəsində fəaliyyət göstərən digər təşkilatlarla dialoqa hazırdır. Lakin bizim dialoq təşəbbüslərimiz cavabsız qalıb. Bu illər ərzində "Sərhədsiz Reportyorlar”ın siyasətini müəyyən edən fiqurlar və amillərin heç biri dəyişməyib. Yerli media ekspertlərimiz doğru qənaətə gəliblər ki, ənənəvi olaraq antiazərbaycan mövqeyi sərgiləyən şəxslər bu təşkilatın Azərbaycan üzrə təmsilçiləri və tərəfdaşlarıdır. Donorları qarşısında özünü lazımlı göstərmək istəyən bu kimi QHT-lər fikir, söz, ifadə və media azadlığının əsl mahiyyətini təhrif etməklə, bu azadlıqları müxtəlif subyektlərin mənafelərindən çıxış edərək spekulyasiya hədəfinə çevirirlər.

- Azərbaycana qarşı tendensiyalı münasibət yalnız "Sərhədsiz Reportyorlar” üçün xarakterikdir? Eyni profilli digər QHT-lərin yanaşma tərzini necə qiymətləndirirsiniz?

- "Freedom House” təşkilatının Avropa və Avrasiya proqramlarının direktoru Mark Behrendt iddia edir ki, jurnalist "bilərəkdən hökuməti qəzəbləndirirsə, biz onları qorumalıyıq və onlara fövqəladə maddi yardım göstərməliyik”. Məhz bu yanaşma "Freedom House”un əsl mahiyyətinin göstəricisidir və ifadə azadlığı, ictimai maraqlardan çıxış etməli olan jurnalistika ilə heç bir əlaqəsi yoxdur. Dəfələrlə dövlət suverenliyi və ərazi bütövlüyümüzə hörmətsizlik göstərərək öz reytinq cədvəllərində Qarabağın dağlıq hissəsini "müstəqil ərazi” adlandıraraq "qismən azad ölkələr” kateqoriyasında göstərmiş "Freedom House” Azərbaycan ictimai rəyində öz etibarını çoxdan itirib. Və yaxud Jurnalistləri Müdafiə Komitəsinin Avropa və Mərkəzi Asiya üzrə koordinatoru Gülnoza Said açıq şəkildə xarici media qurumlarını Azərbaycanda keçirilən beynəlxalq tədbirləri işıqlandırmamağa səsləyirlər. Bu, müstəqil ölkəyə qarşı təhdidkar davranış deyilmi? Bu, artıq qəbuledilməzdir ki, Jurnalistləri Müdafiə Komitəsi adlı qurum jurnalistlərin informasiya almaq, məlumat toplamaq hüququnu məhdudlaşdırmaq məqsədi ilə çağırış edir.

- Mövcud şəraitdə Azərbaycan mediasının üzərinə hansı məsuliyyət düşür və çıxış yolunu nədə görürsünüz?

- Azərbaycan mediası qlobal informasiya məkanın tərkib hissəsidir və dövlətin informasiya siyasəti də bu mühüm faktoru, habelə müasir çağırışları nəzərə alaraq formalaşdırılır. İstər Media Agentliyi çərçivəsində, istərsə də müxtəlif media subyektlərimiz səviyyəsində mövcud olan ikitərəfli və çoxtərəfli əməkdaşlıq modellərimiz kifayət qədər effektivdir. Bu il Milli Mətbuat Günündə Şuşa şəhərində keçirilən Beynəlxalq Media Forumda 20-yə yaxın ölkədən xarici media nümayəndələri və ekspertlər, beynəlxalq media təşkilatlarının təmsilçiləri qatıldılar və dünyanın müasir media mühitinin bütün qlobal trendləri müzakirə olundu. Ən mühüm tarixi əhəmiyyət daşıyan hadisə isə cənab Prezidentin Azərbaycan jurnalistlərinə müraciəti oldu. Dövlətimizin başçısının özündə mediaya yönəlik konseptual fikirlər ehtiva olunan müraciətində qlobal informasiya məkanında ölkəmizin yüksək beynəlxalq nüfuzuna xələl gətirmək, daxili həyatına təsir göstərmək cəhdlərini doğuran səbəblər və çıxış yolları ilə barədə tövsiyələrini diqqətlə təhlil etdik. Azərbaycan Respublikası müstəqil siyasət yürüdən, müasir, güclü, beynəlxalq münasibətlər sistemində layiqli yeri olan dövlətə çevrildiyi üçün müxtəlif səviyyələrdə dezinformasiya savaşının hədəfinə çevrilmişik. Çıxış yolu isə Azərbaycan mediasının güclü olması, ölkəmiz haqqında həqiqətlərin dünyaya çatdırılmasında, milli maraqlarımızın müdafiəsində sayıqlığımızı və fəallığımızı artırmaqdır. Cənab Prezidentin sözlərinə istinad etsək, "vətənpərvərlik, yüksək milli şüur, ali məqsədlər uğrunda cəmiyyətimizin səfərbər olunmasına layiqli töhfələr vermiş Azərbaycan jurnalistləri hər zaman prinsipiallıq nümayiş etdirməli, saxta və yalan məlumatlara söykənən kampaniyaların qlobal səviyyədə vüsət aldığı bir şəraitdə Azərbaycanın dövlətçilik maraqlarını uca tutmalı, vətəndaşlarımızın dolğun və düzgün məlumat əldə etmək hüquqlarını təmin etməli, cəmiyyətimizin tərəqqisi naminə var gücləri ilə çalışmalıdırlar”./ AZƏRTAC